समग्र आरोग्य
आत्म्याच्या उपचाराची सूक्ष्म विज्ञान
मुख्य प्रवाहातील औषधोपचार अनेक प्रकारे फायदेशीर असले तरी, ते मानसशास्त्रीय आणि मानसिक विकारांच्या सखोल आणि दीर्घकालीन उपचारांमध्ये अनेकदा अपयशी ठरतात कारण ते लक्षणांना उद्देशून कारणांवर लक्ष केंद्रित करत नाहीत आणि संपूर्ण जीवसृष्टीच्या संदर्भात त्यांचा उपचार न करता वेगळेच उपचार करतात.
श्री माताजींनी भारताच्या फाळणीनंतरच्या राजकीय घटनांमुळे त्याग करावा लागेपर्यंत काही वर्षे वैद्यकशास्त्राचा अभ्यास केला. अध्यात्म आणि आरोग्य यांच्यातील संबंध मान्य करणाऱ्या समग्र परंपरेतून आलेल्या श्री माताजींनी ध्यानावर आणि ध्यानाच्या मन आणि शरीरावर होणाऱ्या परिणामांच्या निरीक्षणासाठी वेळ दिला.
या प्रक्रियेत, त्यांनी केवळ मानवी शरीराचे नियंत्रण करणारी वाहिन्या आणि तंत्रिका जाळ्यांची सूक्ष्म ऊर्जावान प्रणाली पुन्हा शोधून काढली नाही, तर या प्रणालीची गुरुकिल्ली देखील शोधली: एक पोषक, स्त्रीत्व असलेली ऊर्जा जी प्राचीन भारतीय ग्रंथांमध्ये कुंडलिनी म्हणून ओळखली जाते. श्री माताजींनी मानवी वर्तनाचा आणि या उर्जेवर व सूक्ष्म प्रणालीवर होणाऱ्या परिणामांचा अभ्यास केला. त्यांनी पाहिले की असंतुलित वर्तन कसे शारीरिक, मानसिक किंवा भावनिक अतिरेकाकडे नेऊ शकते, ज्यामुळे आरोग्य बिघडू शकते.
श्री माताजींनी यावर भर दिला की, उपचारात्मक फायदे असले तरी, सहज योगाचा उद्देश उपचार करणे नाही, तर आत्मसाक्षात्काराच्या माध्यमातून लोकांमध्ये या उर्जेला आणि जागरूकतेला जागृत करणे हा आहे.
आपल्या परिषदेतील चर्चांमध्ये, श्री माताजींनी या अंतर्गत ऊर्जा प्रणालीला एका अनुमानाच्या रूपात मांडले, आणि लोकांना ते आंधळेपणाने स्वीकारण्याऐवजी खुले मनाने तपासण्याचे प्रोत्साहन दिले. परिणामी, सहज योगाचा सराव करणाऱ्या आणि त्यांच्या वैयक्तिक आरोग्य स्थितीत महत्त्वपूर्ण सुधारणा पाहणाऱ्या वैद्यकीय डॉक्टरांची आणि शास्त्रज्ञांची संख्या वाढत आहे. त्यांनी विविध देशांमध्ये आणि वैज्ञानिक संदर्भात अभ्यास केले आहेत - आणि सर्व आढावा घेतलेल्या वैद्यकीय जर्नल्समध्ये प्रकाशित झाले आहेत.
डॉ. रमेश मनोचा, ऑस्ट्रेलियन जनरल प्रॅक्टिशनर आणि सिडनीच्या रॉयल हॉस्पिटल फॉर विमेनच्या नैसर्गिक उपचार विभागातील संशोधन फेलो, यांनी सहज योग ध्यानाच्या प्रभावांवर, उच्च रक्तदाब, रजोनिवृत्ती-संबंधित विकार [१], तणाव-संबंधित लक्षणे [२], ADHD [३] आणि दमा [४] यांसारख्या विकारांच्या उपचार आणि प्रतिबंधामध्ये परिणामकारक परिणाम नोंदवले आहेत. सहज योग ध्यानादरम्यान स्थापित होणारी मानसिक शांतता डॉ. मनोचा यांच्या मते "एक अद्वितीय शारीरिक क्रियाकलाप नमुन्यासोबत संबंधित आहे."
ते स्पष्ट करतात की अनेक ध्यान पद्धती आणि विश्रांती तंत्रांमध्ये केवळ सहज योग ध्यानानेच उपचारात्मक प्रभावांच्या दृष्टीने परिणामकारक ठरले आहे.
१९९६ साली, श्री माताजींनी मुंबईजवळ बेलापूर येथे आंतरराष्ट्रीय सहज योग संशोधन आणि आरोग्य केंद्राची स्थापना केली. हे क्लिनिक स्थानिक तसेच आंतरराष्ट्रीय रुग्णांना सेवा देत आहे, ज्यांना पारंपारिक आयुर्वेदिक आणि एलोपॅथिक वैद्यकीय सेवेसह सहज योग तंत्रांसह निदान आणि उपचार मिळतात. आरोग्य केंद्रातील ध्यान उपचारांचा जीवनाच्या गुणवत्तेत लक्षणीय सुधारणा, चिंतेत घट आणि रक्तदाब नियंत्रणाशी संबंध आढळला, जो पारंपारिक पाश्चात्त्य औषधोपचारांच्या तुलनेत अधिक परिणामकारक होता. [५]
श्री माताजींनी मानवी सूक्ष्म प्रणालीचे वर्णन उलट्या झाडाप्रमाणे केले आहे ज्याच्या मुळ्या मेंदूत आहेत आणि शाखा आणि फळे शरीरात आहेत. शरीरातील ऊर्जा प्रणालीच्या मुळ्या मेंदूत आहेत आणि त्या झाडाच्या शाखांना पोषण देण्यासाठी ब्रह्मांडीय आध्यात्मिक ऊर्जा शोषून घेतात. ध्यानादरम्यान मेंदूत असलेल्या सूक्ष्म प्रणाली आणि शरीरातील उर्जाकेंद्रे यांच्यातील या सततच्या अभिप्राय प्रक्रियांचा परिपाक म्हणजे शरीर आणि मनाचे प्रगत संतुलन आणि एकात्मता. हे झाड निरोगी आणि मजबूत ठेवण्यासाठी, आपल्याला मुळांकडे लक्ष देणे आवश्यक आहे, जी मुळे मेंदूमध्ये आहेत, आणि हे सहज योग ध्यानाच्या सरावाद्वारे साध्य करता येते.
