पराकाष्ठा
विनम्र आदर
श्रीमाताजींना लहानपणापासूनच हे ठाऊक होतं की, त्यांच्या जीवनाचं अंतिम उद्दिष्ट मानवजातीच्या आध्यात्मिक उन्नतीत योगदान देणं आहे. परंतु, श्रीमाताजींनी आपलं जीवन घडवणारं कार्य सुरू केलं तेव्हा त्या ४७ वर्षांच्या होत्या आणि त्यांच्या दोन्ही मुलींचं लग्न झालेलं होतं.
नारगोल, गुजरात राज्यातील एका छोट्याशा खेड्यात एक निर्णायक क्षण आला. ५ मी १९७० रोजी, गहन ध्यानानंतर, श्रीमाताजींना चेतना आणि सत्य यांचं गहन अनुभव आलं, ज्यामुळे त्यांच्या पुढील चाळीस वर्षांच्या कार्याला प्रेरणा मिळाली.
त्या क्षणापासून, श्रीमाताजींनी स्वत:ला हा संदेश पसरवण्यास समर्पित केले की आत्मसाक्षात्कार प्रत्येक व्यक्तीच्या आवाक्यात आहे, आणि हे साध्य करण्यासाठी त्यांनी सहजयोग नावाच्या एका साध्या ध्यान पद्धतीचा प्रसार केला - एक संस्कृत शब्द ज्याचा अर्थ आहे 'स्वतःचे सर्वव्यापी सर्जनशील उर्जेशी सहज मिलन.' श्रीमाताजींनी हे स्पष्ट केले की आत्मसाक्षात्कार सर्वांसाठी मुक्तपणे उपलब्ध आहे आणि त्यांनी दाखवले की कसे हे अनुभव इतरांपर्यंत पोहोचवता येते, "जसे एक मेणबत्ती दुसरी मेणबत्ती पेटवते."
श्रीमाताजींनी सुरुवात लहान प्रमाणात केली, मुंबई आणि लंडनमध्ये काही उत्सुक 'सत्याच्या शोधकां' सोबत. या काळात, १९८० च्या दशकाच्या मध्यापर्यंत, श्रीमाताजी एक अत्यंत जवळची आणि मातेसम उपस्थिती होत्या - स्वयंपाक करणे, जेवणे, खरेदी करणे, चित्रपट पाहणे आणि त्याच वेळी त्यांच्या वाढत्या आध्यात्मिक कुटुंबासोबत नियमितपणे ध्यान करणे.
त्यांचे पती, श्री सी. पी. श्रीवास्तव, UN आंतरराष्ट्रीय सागरी संघटनेचे महासचिव, सुरुवातीला त्यांच्या पत्नीच्या ‘ओपन डोर’ धोरणाने थोडेसे आश्चर्यचकित झाले होते, परंतु नंतर ते सुद्धा इतरांना मदत करण्याच्या त्यांच्या करुणा आणि इच्छेने प्रेरित होऊ लागले. त्यांनी पाहिले की त्यांच्या पत्नीने व्यक्तींना आपल्या घरी आमंत्रित केले, त्यांना आत्मसाक्षात्कार दिला आणि त्यांची काळजी घेतली, सहजयोग तंत्रांचा वापर करून त्यांना स्वत:ला बरे करण्याचे शिक्षण दिले. अशा एका घटनेबद्दल ते म्हणाले, “मग मला चमत्कार घडताना दिसू लागला. तिने त्या तरुणावर खूप प्रेमाने आणि सहजयोगाने उपचार केले आणि तो मुलगा बदलू लागला…”
श्रीमाताजी या आधीच एक अग्रगण्य राजनयिकाच्या पत्नी म्हणून उच्च प्रोफाइलमध्ये होत्या, परंतु त्यांनी स्वतःच्या अधिकारात अधिकाधिक सार्वजनिक भूमिका बजावण्यास सुरुवात केली - सार्वजनिक कार्यक्रमांमध्ये भाषण देणे, प्रेस मुलाखती देणे, व्याख्याने देणे आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, जे इच्छित होते त्यांना आत्मसाक्षात्काराचा अनुभव सामायिक करणे. सत्याचा संदेश, त्यांच्या अथक ऊर्जा आणि त्यांच्या अद्भुत विनोदबुद्धीमुळे त्या जिथेही गेल्या तिथे लोकांना आकर्षित करत होत्या. हळूहळू पण नक्कीच, सहजयोगाची प्रथा युनायटेड किंगडम आणि भारतात स्थिर झाली, नंतर युरोप, संयुक्त राज्ये आणि शेवटी जगभर पसरली.
१९९० च्या दशकापर्यंत, श्रीमाताजी एक जागतिक व्यक्तिमत्त्व बनल्या होत्या, जिथेही त्या गेल्या तिथे माध्यमांचे लक्ष वेधून घेत होत्या, तसेच अनेक सन्मान आणि पुरस्कार मिळवत होत्या. त्यांना नोबेल शांतता पुरस्कारासाठी नामांकन मिळाले होते आणि अल्फ्रेड नोबेल यांच्या पुतण्याचे नातू आणि युनायटेड अर्थ फाउंडेशनचे अध्यक्ष क्लेस नोबेल यांनी घोषित केले की "श्रीमाताजी आम्हाला आपल्या स्वतःच्या नियतीचे स्वामी बनण्यास सक्षम करतात." त्यांना न्यूयॉर्क येथील संयुक्त राष्ट्रांच्या मुख्यालयात तसेच बीजिंग येथे आयोजित संयुक्त राष्ट्रांच्या महिला परिषदेतील भाषणासाठी आमंत्रित केले गेले होते. असंख्य शहर आणि प्रादेशिक सरकारांनी त्यांच्या सन्मानार्थ एक दिवस घोषित केला.
श्रीमाताजींनी अनेक स्वयंसेवी संस्था स्थापन केल्या, ज्यामध्ये मुंबईजवळील आंतरराष्ट्रीय रुग्णालय आणि कर्करोग संशोधन केंद्र तसेच दिल्लीच्या उपनगरात स्थित निराधार महिलांसाठी निर्मल प्रेम हे घर यांचा समावेश आहे. आजही, या संस्थांद्वारे सहजयोग तंत्रांचा वापर करून लोकांना रोग आणि व्यसनांसारख्या समस्यांवर मात करण्यास मदत केली जाते आणि त्यांच्या जीवनात आनंद आणि अर्थ शोधण्याचा मार्ग दाखवला जातो.
सेलिब्रिटी झाल्यानंतरही, श्रीमाताजी पूर्वीप्रमाणेच दयाळू, प्रेमळ आणि साध्या स्वभावाच्या राहिल्या. त्यांचा उद्देश आणि संदेश कधीही बदलला नाही. आपल्या *मेटा मॉडर्न एरा* या पुस्तकात त्यांनी लिहिलं, “दैवी प्रेमाचा सर्वव्यापी आनंद आहे आणि मी इच्छिते की प्रत्येकाने त्याचा आनंद घ्यावा.” [१]
श्रीमाताजी आपल्या जीवनाच्या शेवटपर्यंत जगभर प्रवास करत राहिल्या, जरी त्यांच्या सार्वजनिक उपस्थिती नंतरच्या वर्षांत कमी झाल्या होत्या, कारण त्यांनी अधिक वेळ आपल्या निकटच्या कुटुंबासोबत घालवला.
तेवीस फेब्रुवारी २०११ रोजी, श्रीमाताजींचं ८७ व्या वर्षी शांतपणे निधन झालं. त्यांच्या वारशाचा आजही अनुभव घेतला जातो, कारण आत्मसाक्षात्काराचा अनुभव आजही अनगिनत जीवनं रूपांतरित करत आहे.